Tổ chức giáo dục ngoài trời và học tập trải nghiệm nhằm phát triển toàn diện học sinh ở mọi cấp học là một hoạt động phát triển kỹ năng sống, sinh tồn quan trọng cho trẻ. Hoạt động ngoài trời có nhiều lợi ích cho trẻ, từ việc rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm, phát triển thể chất, giáo dục bảo tồn thiên nhiên, kỹ năng sinh tồn. Việc lập kế hoạch tổ chức dã ngoại cần chú trọng tuyệt đối đến an toàn và cứu hộ, bao gồm việc trang bị cho học sinh các kỹ năng sinh tồn cơ bản như xử lý tình huống sơ cấp cứu. Cách thiết kế hoạt động ngoài trời cho học sinh được đề xuất rất đa dạng, bao gồm các trò chơi team building rèn luyện tinh thần đoàn kết và các chuyến tham quan tìm hiểu di tích lịch sử, văn hóa địa phương, kỹ năng sinh tồn và trải nghiệm các dự án môn học.
Quy trình thiết kế Hoạt động Trải nghiệm (HĐTN) và Hướng nghiệp (HN) cho học sinh, đặc biệt là cấp Trung học Cơ sở (THCS), dựa trên Chương trình giáo dục phổ thông và sách giáo khoa (SGK) đã lựa chọn, thường được đề xuất gồm 05 bước chi tiết
Quy trình 5 bước này nhằm đảm bảo HĐTN đạt được mục tiêu giáo dục chung, giúp học sinh tiếp cận thực tế, huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng để giải quyết các vấn đề của đời sống.
Dưới đây là trình bày chi tiết quy trình 05 bước thiết kế HĐTN/HN:
Quy trình thiết kế Hoạt động Trải nghiệm/Hướng nghiệp (HĐTN/HN)
Bước 1: Đặt tên chủ đề và xác định mục tiêu của chủ đề
Việc đặt tên chủ đề là cần thiết vì qua tên chủ đề, mục tiêu và nội dung sẽ được thể hiện một phần.
1. Đặt tên chủ đề: Tên chủ đề cần phải rõ ràng, chính xác, ngắn gọn, đồng thời phải phản ánh được chủ đề và nội dung của hoạt động. Tên chủ đề cũng cần tạo ra sự hấp dẫn, lôi cuốn, tạo trạng thái tâm lí hứng khởi và tích cực cho học sinh (HS).
2. Xác định mục tiêu: Mục tiêu cần đạt của chủ đề phải được xác định dựa vào điều kiện thực tiễn của từng lớp. Việc xác định mục tiêu chính xác sẽ có tác dụng định hướng cho việc thiết kế nội dung các hoạt động và là cơ sở để đánh giá hiệu quả hoạt động.
Bước 2: Lựa chọn và đặt tên các hoạt động của chủ đề
Giáo viên (GV) căn cứ vào mục tiêu đã xác định, hoàn cảnh cụ thể của lớp, nhà trường và năng lực của HS, cùng với bộ sách đã chọn để thực hiện các công việc sau:
1. Xác định các loại hình hoạt động: Bao gồm các hoạt động tìm hiểu/thu thập thông tin liên quan đến trải nghiệm; HĐTN khám phá; hoạt động kết nối, rèn luyện, thực hành, vận dụng, và đánh giá từ trải nghiệm.
2. Xác định số lượng và đặt tên: Xác định số lượng hoạt động phù hợp (tránh quá nhiều hoạt động trong một tiết). Tên của các hoạt động cần đảm bảo rõ ràng, ngắn gọn, chính xác, tạo ấn tượng cho HS và phù hợp với chủ đề.
3. Sắp xếp hoạt động: Sắp xếp hoạt động vào từng tiết trong tuần (như sinh hoạt dưới cờ, trải nghiệm theo chủ đề, sinh hoạt lớp) sao cho các hoạt động phù hợp với thời gian, đặc trưng và phương thức thực hiện của tiết học đó.
Bước 3: Thiết kế các hoạt động của chủ đề
Đây là bước cụ thể hóa nội dung.
1. Phân chia và thiết kế thao tác: GV chia các đơn vị nội dung hoạt động thành các nhánh nhỏ có mối liên hệ với nhau. Mỗi hoạt động được thiết kế thành một hoặc một vài thao tác phù hợp, đảm bảo tạo ra sản phẩm một cách chắc chắn.
2. Lựa chọn phương thức: GV xác định cụ thể phương thức tiến hành, những phương tiện cần có, từ đó lựa chọn hình thức hoạt động tương ứng.
3. Ưu tiên phương pháp: GV cần ưu tiên phương pháp và hình thức mang tính trải nghiệm, kích thích tính tích cực của HS; phù hợp với chủ đề và điều kiện của lớp, nhà trường, và mang tính đa dạng.
Bước 4: Đánh giá kết quả hoạt động
Đánh giá cần mang tính chất động viên, khích lệ người học, giúp xác định sự tiến bộ và có lộ trình rèn luyện cụ thể cho người học.
1. Đối tượng đánh giá: Gồm bản thân HS (tự đánh giá), đánh giá đồng đẳng (bạn bè trong nhóm), GV, phụ huynh HS và các GV khác cùng tham gia đánh giá.
2. Hình thức đánh giá: Có thể sử dụng bảng hỏi (tự đánh giá xem đã nhận biết và vượt qua khó khăn trong bao nhiêu tình huống) hoặc thông qua quan sát. Đối với hoạt động tham quan học tập, việc đánh giá còn có thể bằng cách quay video về di tích, phát biểu cảm tưởng, hoặc viết bài thu hoạch về điểm ấn tượng nhất.
Bước 5: Hoàn thiện kế hoạch tổ chức hoạt động
Ở bước này, GV và tổ chuyên môn tiến hành rà soát và điều chỉnh kế hoạch.
1. Rà soát và điều chỉnh: Họp tổ chuyên môn theo kĩ thuật nghiên cứu bài học để rà soát lại nội dung, tiến trình thực hiện và thời gian cho từng việc, nhằm xem xét tính hợp lí và khả năng thực hiện.
2. Phát hiện sai sót: Kịp thời phát hiện những sai sót, bất hợp lí của từng giai đoạn, từng bước, từng nội dung để bổ sung, điều chỉnh.
3. Hoàn thiện và rút kinh nghiệm: Hoàn thiện bản thiết kế chương trình hoạt động và cụ thể hóa bằng việc tổ chức HĐTN. Sau khi tổ chức, GV tiếp tục rút kinh nghiệm để bổ sung chỉnh sửa mục tiêu, nội dung các hoạt động sao cho phù hợp với nhu cầu của người học qua từng chủ đề.
Quy trình này đảm bảo rằng việc thiết kế HĐTN là một quá trình có hệ thống, giúp học sinh phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực